Ürün veya hizmetlerin, belirlenen veya istenen ihtiyaçları karşılayacak özelliklerde olması kalite olarak nitelendirilir. Kalitenin belirlenmesi için gerekli bileşenler standart üreten kuruluşlar (TSE, ISO EN gibi), deney laboratuvarları, akreditasyon kuruluşları (TÜRKAK), kalibrasyon ve metroloji (UME), endüstriyel üretici ve satıcıları, müşteriler ve muayene kuruluşlarıdır. Kalite kontrol ürün veya hizmetin kalitesini etkileyecek değişkenlerin alım-satım aşamasında ve düzenli olarak üretim sürecinde kontrol edilmesidir. Kalite kontrolün amacı istenen kalitede ürün üretmek, müşteri memnuniyeti sağlamak, üretim maliyetinin düşürülmesi, hatalı üretimlerin (firelerin) azaltılması ve minimum maliyetle maksimum kazanç elde etmektir. Kalitenin performans, dayanıklılık, kullanışlılık, estetik, özellik, standartlara uygunluk, güvenirlik ve kalite anlayışı olarak 8 yönü vardır. Kalite kontrol hammadde alım esnasında, alınan malzemenin belirlenen kriterler bazında kalitesinin kontrolü-muayene işlemi, üretilen malzemenin üretim aşamasında belirli periyotlarda belirlenen kriterler bazında                kontrolü-proses kalite kontrolü ve malzeme spesifikasyonunun belirlenmesine yönelik kontrol olarak sınıflandırılabilir. Kalite kontrol işlemlerinde karşılaşılabilecek terimler hata, uygunsuzluk ve kabul/ret edilme durumudur. Hata istenen seviyedeki kaliteden sapma durumudur. Ürün veya servisin istenen veya kullanım gereksinimlerindeki memnuniyeti karşılamaya engel olan kalite kusurlarıdır. Uygunsuzluk istenen seviyedeki kaliteden sapma durumudur. Ürün veya servisin kendisinden beklenen gereksinimleri karşılamaya engel olan kalite kusurlarıdır. Kabul/ret edilme durumu bir ürünün kabul ve reddedilme durumudur ve uygunsuzluk yüzdesi veya 100 birimdeki (adet, metre, yarda gibi) uygunsuzluk sayısı ile yapılabilir. Tekstil maddelerinin üretimleri sırasında, gerek kalitenin iyileştirilmesi gerek standart dışı üretimin önlenmesi için, pek çok aşamada çeşitli testler yapılır. Test işlemleri hammaddenin test edilmesi ile başlar. İşletmeye gelen hammadde hatalı ya da standart dışı ise, hedeflenen mamul kalitesinin elde edilmesi mümkün değildir. İplik işletmesinde hammadde lif, dokuma işletmesinde hammadde iplik ve konfeksiyon işletmesinde hammadde kumaştır. İşletmeye alınan malzemenin istenilen özelliklerde olup olmadığı test edildikten sonra uygun olmayan malzeme reddedilir ya da üretim şartlarında gerekli değişiklikler yapılır. Hammadde özellikleri ile ilgili standartlar uygun bir seviyede seçilmelidir, aksi halde yeterli özellikteki malzemenin reddi ya da uygun olmayan malzemenin işletmeye alınması söz konusudur. Üretim hattından alınan test numunelerinin test edilmesine dayanan üretim izlenmesi ‘Kalite Kontrol’ olarak bilinir ve amaç; farklı aşamalarda yarı mamullerin belirli toleranslar içinde istenilen özelliklerde olup olmadığının belirlenmesidir. Kaliteli mamul özellikleri en az belirlenen spesifikasyonları karşılayan mamul olarak tanımlanır. Son mamul kalitesinin belirlenmesi işleminde son mamulün belirlenen spesifikasyonlara uygun olup olmadığının belirlenmesi için üretilen ürün kontrol edilir. Mamul üretim işlemleri tamamlandığı için üretim şartlarında değişiklik yapmak mümkün değildir. Bazı durumlarda sadece seçilmiş numunelerin testleri yapılırken bazı durumlarda tüm malzeme test edilir. Hatalı malzemenin araştırılması işleminde yapılan son kontrollerde veya müşteri şikayetleri sonucunda ortaya çıkan hatalı malzemedeki hata türü ve kaynağının belirlenmesini içerir. Böylece ileriye dönük hatalı mamul üretimi engellenmiş olur. Sürekli gelişim gösteren teknoloji beraberinde modifiye edilmiş malzemeler veya farklı üretim metotları getirmektedir. Modifiye edilmiş bir mamul piyasaya sunulmadan önce mutlaka test edilerek, istenilen özelliklerde iyileşmenin elde edilip edilmediği veya daha yüksek hızlarda özelliklerin bozulmadığı test edilmelidir. Bu işlemler çoğunlukla işletmenin ayrı olan bir araştırma ve geliştirme bölümünde gerçekleştirilir. Bir tekstil malzemesi test edildiğinde, elde edilen sonuçlar ile ilgili malzemenin daha sonraki kullanımında nasıl bir performans göstereceğinin veya spesifikasyonlara uygunluğunun belirlenmesi ve testin tekrarlanabilme özelliği, aynı malzemenin bir başka zamanda/bir başka kişi tarafından/bir başka ortamda yapılması durumunda aynı sonuçların elde edilebilmesi olarak iki beklenti vardır. Aynı sonuçların elde edilememesi durumunda test sonucunun doğruluğu sınanmalıdır. Bununla beraber tekstil malzemelerinin test sonuçlarının tamamen aynı değerlerde elde edilmesi beklenen bir durum değildir. Bu yüzden sonuçların değerlendirilmesinde istatistiki yöntemler kullanılarak sonuçların kabul edilebilir aralıklarda olup olmadığına bakılır. Lif, iplik ve kumaşların hemen hemen tüm fiziksel özellikleri (ve birçok kimyasal özellikleri) bulundurdukları su buharı miktarı ile değişim gösterdiğinden tekstil ürünleri test öncesinde kondisyonlanmalıdır. Bunun için ya 24 saat kondisyonlanır veya 2 saat aralıklarla numune tartımı yapılır. Ağırlık değişimi %0,25’ten az olması durumunda numunenin ortam şartları ile dengeye geldiğine (kondisyonlandığına) karar verilir. Tekstillere yapılan testler genel olarak fiziksel ve analitik-kimyasal testler olarak iki ana gruba ayrılır. Fiziksel testlerin ana temaları yırtılma, kopma, patlama, dikiş kayması, aşınma, çekmezlik, renk haslığı ve yanmazlıktır. Analitik ve kimyasal testler DSC (Diferansiyel Taramalı Kalorimetre), TGA (Termogravimetrik), FT-IR (Fourier Dönüşümlü Kızılötesi Spektroskopisi), SEM (Taramalı Elektron Mikroskopisi), temas açısı, viskozite tayini, spektrofotometre, elyaf olmayan madde miktarı, pH tayini, mikroskop ile lif kesit şekli tespiti, filament sayısı tespiti ve lif inceliği tayini analizleri olarak sınıflandırılabilir. Bu kapsamda Bursa sanayisinden çok sayıda firma çalışanı katılımı ile BTSO Akademi tarafından organize edilen “İpliklerin ve Kumaşların Kalite Kontrol ve Testler” başlıklı eğitimi 28 Ocak 2022 tarihinde BUTEKOM çatısı altında gerçekleştirdik.
                              
                                                                                      
                                                               Mazyar AHRARI
                                                                       Tekstil Yüksek Mühendisi
                                                                       2244 Tübitak Sanayi Doktora Programı Bursiyeri