Türk Kambiyo Mevzuatı’nın ana yapısını 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun ile bu Kanun’a dayanılarak geçmişte Bakanlar Kurulu, 07.07.2018 tarihinden itibaren Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan Kararlar oluşturmaktadır. Kanun’un Resmi Gazete’de yayımlanması tarihi  25.02.1930’dur. Geçmişten günümüze kadar gelip uygulanan ender kanunlardandır. Zaman içerisinde değişikliğe uğrayan 1567 sayılı Kanun; 7 madde, 5 ek madde ve 1 geçici madde olmak üzere toplam 13 maddeden oluşmakta ve  özellikle Türkiye'de yerleşik kişilerin yurt içinde dövizle ve Türk parası ile yapacakları işlemleri düzenlemektedir.
Günümüzde, ihracata yönelik Kambiyo Mevzuatı’nı ise;

• Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 1567 sayılı Kanun,
• Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar,
• Hazine ve Maliye Bakanlığı Tebliğleri;
  • 04.09.2018  tarihli ve 2018-32/48 sayılı Tebliğ,
  • 31.12.2019 tarihli ve 2019-32/56 sayılı Tebliğ,
• Hazine ve Maliye Bakanlığı Finansal Piyasalar ve Kambiyo Genel Müdürlüğü Talimatları,
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Genelgeleri;
  • 16.01.2020 tarihli TCMB İhracat Genelgesi,

oluşturmaktadır.
Kambiyo Mevzuatı açısından 1567 sayılı Kanun’dan sonra uygulamada dikkat edilmesi gereken düzenleme Kararlar olmaktadır. Halen uygulamada olan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar 11.08.1989 tarihinde yayımlanmıştır. Kararın yayımlandığı dönem liberal ekonomi ilkelerine uygun, hiçbir kamu otoritesine bağlı kalmadan döviz işlemleri yapılmasına, dövizle alacak ve borçlanmaya, sermaye hareketlerine geniş bir serbestlik tanımıştır. O dönem kurulması planlanan Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütünün ortak parası olması düşüncesiyle Türk lirası konvertibl para haline getirilmiştir.
32 sayılı Karar’ın “İhracat” başlıklı 8’inci maddesi  “ihracatın parasal yükümlülükleri”ni düzenlemektedir. Madde; “İhracat bedellerinin tasarrufu serbesttir. Bakanlık ihtiyaç duyulması halinde ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin düzenleme yapmaya yetkilidir.” hükmünü taşımaktadır. Burada geçen Bakanlık, “Hazine ve Maliye Bakanlığı”nı ifade etmektedir.
Hazine ve Maliye Bakanlığına tanınan yetkiye dayanılarak Bakanlık tarafından da  “İhracat Bedelleri” konusunda ilk defa 4 Eylül 2018 tarihinde 2018-32/48 sayılı Tebliğ düzenlemesi yapılmıştır. Tebliğ’in “İhracat bedellerinin yurda getirilmesi” başlıklı 3’üncü maddesinin birinci fıkrası; “Türkiye’de yerleşik kişiler tarafından gerçekleştirilen ihracat işlemlerine ilişkin bedeller, ithalatçının ödemesini müteakip doğrudan ve gecikmeksizin ihracata aracılık eden bankaya transfer edilir veya getirilir. Bedellerin yurda getirilme süresi fiili ihraç tarihinden itibaren 180 günü geçemez. Söz konusu bedellerin en az %80’inin bir bankaya satılması zorunludur.” hükmündedir.
İhracat bedellerinin yurda getirilmesinde süre genel olarak fiili ihraç tarihinden itibaren 180 gün olarak belirlenmiş olmakla birlikte bazı özelliği olan ihracatta dövizlerin yurda getirilme süreleri farklı olarak saptanmıştır.
Düzenlemeyle ihracat bedellerinin fiili ihraç tarihinden itibaren genel olarak en geç 180 gün içerisinde yurda getirilmesi ve bu süre içerisinde gelen dövizin %80’inin bir bankaya satılması kararı alınmıştır. Ancak dövizin bankaya satılması uygulaması 31.12.2019 tarihinde kaldırılmıştır. 32 sayılı Karara göre; ihracatçıların ihracat bedellerini belirlenen sürelerde yurda getirmeleri ve bu süreler içerisinde 31.12.2019 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak uygulamaya konulan İhracat Bedeli Kabul Belgesi’nin (İBKB) bankalarca düzenlenmesi gerekmektedir. İhracat bedelleri dövizlerin yurda getirilmesinden ve İBKB düzenlenmesinden sonra dövizlerin ihracatçılar tarafından tasarrufu serbest bulunmaktadır.
Böylece 31.12.2019 tarihinde 5. Mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan 2019-32/56 sayılı Tebliğ’le ihracat bedellerinin sadece “fiili ihraç tarihinden itibaren en geç 180 gün içerisinde yurda getirilmesi” yeterli bulunmuştur. Söz konusu Tebliğ’le, Tebliğ tarihi olan 31.12.2019’dan önce veya sonra yapılan ihracatlar için ihracat bedeli dövizlerin %80’inin bankaya satılması zorunluluğu kaldırılmıştır. Zira 32 sayılı Karar'ın 8’inci maddesi ile Bakanlığa verilen yetkinin “ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin” olduğu, ayrıca Karar’la “ihracat bedellerinin satılmasına yönelik” bir yetkinin verilmemiş olduğu, bu nedenle “ihracat bedeli dövizlerin %80’inin bankaya satılması zorunluluğu”nun kaldırıldığı bilinmektedir.
Ancak Karar ve Tebliğ bu şekilde düzenlenmiş olmakla birlikte, Kambiyo Mevzuatı’nda usul ve esaslar bakımından düzenleme yapan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından 16.01.2020 tarihli İhracat Genelgesi’nde 31.12.2021 tarihinde yapılan değişiklikle ihracat bedellerinden İBKB’ye bağlanan kısmın önce %25’inin, 15.04.2022 tarihinde yapılan ve bugün için de geçerli olan değişiklikle de ihracat bedellerinin İBKB’ye bağlanan %40’ının, TCMB’ye satışı öngörülmektedir.
Yeni bir uygulama olarak 2022 yılının başından itibaren Kambiyo Mevzuatı işlemlerinde karşımıza çıkan  “TCMB Uygulama Talimatları” ile 18.04.2022 öncesi için ABD doları, euro ve İngiliz sterlini cinsinden gelen ihracat bedelleri üzerinden TCMB’ye satış zorunluluğu getirilmiş iken bu tarih ve sonrası satışlarda “tüm döviz cinsleri” üzerinden ihracat bedellerinin  TCMB’ye %40’ının satışı söz konusudur.
TCMB İhracat Genelgesi’ne göre; 30 ülkeye yapılan ihracatta döviz getirme zorunluluğu bulunmamaktadır. Ayrıca 9 ülkeye yapılan ihtacatta ihracat bedelinin %50’sinin yurda getirilmesi zorunlu, geri kalan ihracat bedelinin %50’sinin kullanımı serbesttir.
Bugün, her ne şekilde olursa olsun  İBKB’ye bağlanan veya İBKB’ye bağlanmak istenen, ihracatçının serbest kullanımına bırakılan veya yurda getirilmesi zorunlu ihracat bedellerinin %40’ının TCMB’ye satışı, TCMB tarafından uygulanmaktadır.
Uygulamaların, Türk Kambiyo Mevzuatı olarak tanımlanan Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 1567 sayılı Kanun, bu Kanun’a dayanılarak ve Kanun’a uygun olarak çıkarılan Karar ve alt düzenlemeler dikkate alınarak yapılması önerilmektedir.

"R. Bülent DEMİRBAĞ" 
  Hazine Başkontrolörü